Dieta ketogeniczna jest dietą wysokotłuszczową, niskowęglowodanową, która została skonstruowana, by leczyć epilepsję [1]. Skąd ta koncepcja?
W „konstrukcji” diety ketogenicznej niewątpliwie rolę odegrała głodówka, a właściwie obserwowane zmiany metaboliczne zachodzące w organizmie pod jej wpływem. Od tego należałoby zacząć.
Wzmianki o pozytywnym wpływie postu na częstotliwość napadów można znaleźć już w zapisach z czasów Hippokratesa i w Biblii [2]. Z czasów bliższych współczesności, na początku XX. wieku dwoje francuskich lekarzy zanotowało poprawę u pacjentów chorych na epilepsję pod wpływem głodówki [2].
Kolejne spostrzeżenia dotyczące postu i jego pozytywnego wpływu nie tylko na padaczkę, ale i inne dolegliwości, opisywali dr Hugh Conklin i ówczesny guru fitnessu Bernarr Macfadden. Badania dr Conklina i efekty jakie uzyskiwał w leczeniu różnych schorzeń stały się przedmiotem zainteresowania endokrynologa dr Geyelina z nowojorskiego szpitala Presbyterian Hospital. To właśnie on jako pierwszy udokumentował pozytywny wpływ postu na sprawność umysłową i przedstawił wyniki swoich badań dot. leczenia padaczki głodówką [3]. W 1941 jego dokonania zostały udostępnione w publikacji The Montreal Neurological Institute [4].
Z kolei, jeszcze w latach 20. XX wieku lekarze Cobb i Lennox z Uniwersytetu Harvarda rozpoczęli badania nad wpływem głodówki na częstotliwość ataków padaczkowych i jako pierwsi odnotowali poprawę już po 2-3 dniach od momentu wprowadzenia leczenia. Co więcej, Lennox opisywał, iż to zmiany metaboliczne były przyczyną zmniejszenia drgawek, zwracając uwagę przede wszystkim na eliminację węglowodanów z diety [2].
No dobra, głodówka leczy, ale przecież nie można pościć całe życie… Poza tym, nikt obecnie nie dostałby pozwolenia jakiejkolwiek komisji bioetycznej na tego typu badania. W 1921 badacz Woodyatt zaobserwował, że stężenie acetonu i beta-hydroksymaślanu we krwi zwiększa się zarówno pod wpływem głodówki, jak i diety ubogiej w węglowodany, a bogatej w tłuszcze [5]. W tym samym czasie w klinice Mayo, dr Wilder zasugerował, by w celu redukcji drgawek utrzymać wysoką ketonemię (stężenie ciał ketonowych we krwi), ale niekoniecznie w wyniku głodówki [6].
Zaproponowana przez niego dieta, bogata w tłuszcze i uboga w węglowodany okazała się być skuteczna jak post, a jednocześnie możliwa do długotrwałego stosowania (bo ileż można przeżyć bez jedzenia?). Początkowo określana jako dieta sprzyjająca produkcji ciał ketonowych (ketone-producing diet) została zastąpiona określeniem dieta ketogeniczna [2] i w zasadzie od tego momentu możemy mówić niejako o „narodzinach” tego sposobu żywienia. Ilości makroskładników zaproponowanej diety były następujące: 1 g białka na kg masy ciała (dziecka), 10-15 g węglowodanów (dziennie), a źródłem pozostałych kalorii był tłuszcz [7].
Dr Peterman, również lekarz w Mayo Clinic, zaobserwował wśród dzieci stosujących dietę poprawę sprawności umysłowej i zachowania [2]. Od tamtej pory, dieta ketogeniczna była standardem w leczeniu padaczki, a zalecenia dotyczące jej wprowadzania, liczenia makroskładników oraz monitorowania znajdowały się w wielu podręcznikach nt.epilepsji od 1941 do 1980 [2]. W 1972 roku, dr Livingston ze Szpitala Jonha Hopkinsa opublikował wyniki badań przeprowadzonych wśród ponad tysiącu dzieci chorych na padaczkę, u których zastosowano dietę ketogeniczną. Wykazał, że u 52% ataki były w pełni kontrolowane, a u dodatkowych 27% zaobserwowano znaczną poprawę [8].
Wraz z wprowadzeniem na rynek leków przeciwpadaczkowych, popularność diety ketogenicznej znacząco spadła. Według Wheless’a, coraz mniejsza liczba dostatecznie przygotowanych dietetyków przełożyła się na większą ilość błędów popełnianych przy bilansowaniu jadłospisów, a w konsekwencji – na stwierdzenie, iż dieta ketogeniczna jest nieefektywna [2].
Dopiero w latach 90.XX wieku ponownie zainteresowano się tym tematem za sprawą przypadku Charliego Abrahams’a, chłopca chorego na padaczkę, który nie reagował na leczenie farmakologiczne. Po wprowadzeniu diety, ataki ustąpiły co dało początek fundacji The Charlie Foundation for Ketogenic Therapies, której celem jest zwiększanie świadomości nt.terapeutycznego aspektu diety ketogennej [2, 9].
Każdego roku publikowanych jest coraz więcej doniesień naukowych dotyczących diety ketogenicznej i jej zastosowania w różnych jednostkach chorobowych. Według danych z bazy PubMed, w samym 2018 roku zostało opublikowanych 271 prac, a w 2019 roku już 10 (!), co w porównaniu do 1994 roku (3 prace) świadczy o niewątpliwym zainteresowaniu tematem [10].
Wiadomo, że mechanizm działania diety ketogennej jest ściśle powiązany ze zmianami metabolicznymi obserwowanymi podczas głodówki – m.in. ketonemią. Jednakże nadal trwają badania, by wyjaśnić, co właściwie sprawia, że ataki ustają.
O metabolizmie ciał ketonowych przeczytacie w następnym artykule.
Bibliografia:
- Martin K, Jackson CF, Levy RG, Cooper PN. Ketogenic diet and other dietary treatments for epilepsy. Cochrane Database of Systematic Reviews2016, Issue 2. Art. No.: CD001903.
- Wheless J.W., History of the ketogenic diet. Epilepsia, 49(Suppl. 8):3–5, 2008
- Geyelin HR. (1921) Fasting as a method for treating epilepsy. Med Rec 99:1037–1039.
- Penfield W. Erickson TC. (1941) Epilepsy and cerebral localization: a study of the mechanism, treatment, and prevention of epileptic seizures. Charles C. Thomas, Baltimore. pp. 504–509.
- Woodyatt RT. (1921) Objects and method of diet adjustment in diabetics. Arch Intern Med 28:125–141.
- Wilder RM. (1921) The effect on ketonemia on the course of epilepsy. Mayo Clin Bull 2:307.
- Peterman MG. (1925) The ketogenic diet in epilepsy. JAMA 84:1979– 1983.
- Livingston S. (1972) Comprehensive management of epilepsy in infancy, childhood and adolescence. Charles C. Thomas, Springfield, IL, pp. 378–405.
- https://charliefoundation.org/about-us/
- Dane PubMed
